Monday, November 21, 2016

कौल - भन्नाट विचित्रपट!

“And those who were seen dancing were thought to be insane by those who could not hear the music.”
Friedrich Nietzsche च्या या Quote ने 'कौल' सुरु होतो तो अखेरपर्यंत या शब्दांना जागतो असं म्हटलं तर वावगं ठरूच नये. 

'कौल'चं विश्व वेगळं आहे. तो बघायचा नाही तर अनुभवायचा सिनेमा आहे. हां,बघायचंच म्हटलं तर मग तुम्ही टेक्निकली या सिनेमातलं अफलातून कॅमेरा वर्क बघू शकता पण ते देखील समजून घ्यायला आपला पारंपारिक मसाला सिनेमे बघायला चष्मा उतारावयालाच लागेल. तळकोकणातल्या कुंद, गूढ तरीही अप्रतिम पावसाळी फ्रेम्स आणि त्यात कुठेतरी कोपऱ्यात बोटाएवढी पात्रं; ती देखील बहुतांश जबरदस्तीने कोंबलेली. कधी-कधी २-३ मिनिटांचा सलग स्टील शॉट आणि त्यात घडणाऱ्या अतिशय मंद हालचाली. तर कधी जणू प्रोटेगनिस्ट असल्यासारखा संथ वेगाने पात्रांसोबात फिरणारा कॅमेरा. एक सलग अशी गोष्ट नाही. एक प्रसंग मध्यंतराच्या आधी नायकासोबत घडतो आणि त्या प्रसंगाची उकल म्हणजे चित्रपटाची सुरुवात ते शेवट. पण ती उकल तरी नीट होते का? तर नाही! तसं काहीच नाही. इथे कथेच्या नायकाकरवी जे प्रश्न आपल्याला पडतात त्याची उत्तरं चित्रपट देत नाही किंबहुना ती आपण शोधावी, तर्क लढवावे असा अट्टाहासही सिनेमा धरत नाही. पण मग नक्की काय आहे हा सिनेमा? सिनेमातल्या एका डायलॉगनुसार सांगायचं झालं तर; "शोधूचा थांबवलंस की सगळा गावताला." (When You Will Stop Searching,You Will Find Everything.) 



उत्तरार्धात नायक आणि म्हातारा यांच्यामधला जो संवाद आहे तो जीवघेणा आहे. त्या म्हाताऱ्याची गोष्ट ही सिनेमाची उपकथा असू शकते; ती कथा विषण्ण करून सोडते. कथा सांगणारा म्हातारा आणि पडद्यावरील दृशे यांचा तिळमात्रही संबन्ध नसतो आणि आपण तो लावायचाही नसतो. फक्त ते संभाषण ऐकायचं. अगदी लक्ष देऊन ऐकायचं. उत्तरार्धात पडद्यावर दिसणाऱ्या फ्रेम्स ही रुपकं असू शकतात आणि नसू देखील शकतात. अनुभवायच्या त्या फ्रेम्स धडकी भरवणाऱ्या साउंडसकट! 

हॉलिवूड आणि जागतिक सिनेमात कौल सारखे अनेक चित्रपट येत असतात. अशा सिनेमांचा  प्रेक्षकवर्गही अगदी ठराविक तरीही संख्येने फार मोठा आहे. याच वर्षी आलेला Jake Gyllenhaal चा Demolition हा अशाच धाटणीचा सिनेमा. हा सिनेमा देखील नायकासोबत आपल्याला भरकटवत त्याच्या दुनियेत घेऊन जातो. Jake Gyllenhaal अभिनित "Donnie Darko" आणि "Enemy" पण असेच विचित्रपट आहेत. कथा आणि पटकथा याबाबतीत कौल 'Demolition' आणि "Enemy" च्या जवळपास असतो पण 'कौल'चं  कॅमेरावर्क अफलातून आहे. इथे खरं तर कंपॅरिझन करायचं नाहीए कारण प्रत्येक सिनेमा त्याच्या कथेनुसार उच्च आहे; फक्त 'कौल'साठी रेफरन्स म्हणून ही  नावे द्यावीशी वाटली. 

आपल्या 'कोर्ट' ला देखील असाच संमिश्र प्रतिसाद आपल्या प्रेक्षकांकडून मिळाला. काल तर कौल बघताना आमच्या मागच्या सीट वर बसलेले लोक मोठ्याने हसत-खिदळत, फालतू कमेंट्स मारत इतरांनाही त्रास देतच होते. आपल्या प्रेक्षकांना असे काही वेगळ्या धाटणीचे, प्रायोगिक सिनेमे बघायची मुळात सवयच नाही पण असे सिनेमे भारतात पण बनत आहेत हेच कौतुकास्पद आहे आणि अशा सिनेमांचा भारतात देखील एक मोठा चाहता वर्ग आहे. कुणीतरी आपली आर्थिक गणितं बाजूला टाकून केवळ एक कलाकृती म्हणून काहीतरी वेगळं करतंय, ते महत्त्वाचं. 
'कौल'च्या निमित्ताने एका वेगळ्या कलाकृतीचा अनुभव घेता आला त्यासाठी दिग्दर्शक आदीश केळुसकर आणि त्यांच्या संपूर्ण टीमचे हार्दिक अभिनंदन!